Naczelny Sąd Administracyjny uznał część roszczeń spadkobierców arystokratycznego majatku w Gołuchowie i ich prawo własności do 144 ha parku, Zamku, Oficyny oraz Mauzoleum Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej.

Czartoryscy nie chcą wrócić do Gołuchowa, interesuje ich zadośćuczynienie finansowe.

Potomków ostatniego pana na Gołuchowie Władysława Marii Piotra Czartoryskiego jest czworo: Adam Zamoyski, Maria Helena Zamoyska, Zdzisława Klementyna Zamoyska oraz Adam Karol Czartoryski de Bourbonne.
O majątek po przodkach zabiegają od roku 2008. W 2012 wojewoda wielkopolski uznał, że zgodnie z dekretem z 1944 roku należy im się Zamek, Oficyna, Kasa, Mauzoleum oraz 144 ha parku. Teraz NSA decyzję wojewody utrzymał w mocy. Czartoryscy nie chcą wracać do Gołuchowa, interesują ich pieniądze.
Z informacji, które Radio Centrum uzyskało od Benedykta Roźmiarka, dyr. Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie wynika, że spadkobiercy powołali rzeczoznawcę do wyceny majątku. Prokuratoria Generalna dokona swojej wyceny.

Kwota rekompensaty będzie wypadkową dwóch wycen. W czasie wojny zbiory z Zamku zostały wywiezione przez Niemców i Rosjan, wróciło 30 procent. Oficynę i Kasę stanowiły tylko mury. Aktualnie park, Kasa i Oficyna należą do Lasów Państwowych. Zamek do Muzeum Narodowego. I te dwie instytucje będą się rozliczać z Czartoryskimi.

Kroki po odzyskanie dawnej własności wykonują też potomkowie rodziny Radziwiłów, która wzniosła i użytkowała Pałac Myśliwski w Antoninie.

* * *

Zamek w Gołuchowie – pierwotna, wczesnorenesansowa murowana budowla o charakterze obronnym, kilkukondygnacyjna, na planie prostokąta, z basztami w każdym z narożników, która została wzniesiona w latach 1550-1560 dla Rafała Leszczyńskiego (starosty radziejowskiego i wojewody brzesko-kujawskiego) w Gołuchowie.

Historia

Modernizacji zamku, polegającej na dobudowaniu budynku mieszkalnego w pobliżu oryginalnego dworu i połączeniu ich skrzydłami oraz wykonaniu arkadowej loggi w elewacji wejściowej, dokonano na zlecenie Wacława Leszczyńskiego, wojewody kaliskiego i kanclerza wielkiego koronnego (syna Rafała Leszczyńskiego, który odziedziczył zamek w 1592) w latach 1600-1619. Zamek nabrał wówczas charakteru renesansowo-manierystycznej rezydencji magnackiej.

Leszczyńscy w 1695 sprzedali Gołuchów Suszkom. Następnie zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli (Górowscy, Chlebowscy, Swinarscy, Suchorzewscy), popadając stopniowo w ruinę. W 1856 (niektóre źródła podają 1853) Tytus Działyński, w związku z nadchodzącym ślubem swojego syna Jana Kantego z Izabellą z Czartoryskich Działyńską (córką księcia Adama Jerzego Czartoryskiego) zakupił to, co pozostało z Gołuchowa, z przeznaczeniem na przyszłą siedzibę nowożeńców. Małżeństwo było aranżowane i było "białe".

Ponieważ Jan Działyński finansował i organizował powstanie styczniowe na terenie Wielkopolski, upadek powstania i zaoczny wyrok skazujący wydany na niego przez władze pruskie (uchylony dopiero w 1871) zmusił go do emigracji. Dla zabezpieczenia Gołuchowa przed konfiskatą, Izabella formalnie odkupiła zamek z rąk Działyńskich (de facto zamek stanowił zastaw pożyczek udzielonych Działyńskiemu przez Czartoryskich) i w latach 1875-1885 przeprowadziła gruntowną odbudowę połączoną z remontem. Przebudowa dokonana została częściowo według szkiców Eugène Viollet-le-Duca oraz polskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Autorem ostatecznego projektu był Francuz, Maurycy August Ouradou.

Przy przebudowie zrezygnowano z odbudowy najstarszej części zamku, otwierając widok na arkadowy dziedziniec. Wmontowano sprowadzone z Włoch, Francji i Hiszpanii oraz reprodukowane na miejscu marmurowe kominki, obramowania okien i mozaiki. Zamek, nie tracąc nic ze swych oryginalnych, renesansowych cech, nabrał charakteru romantycznego.

W wyposażeniu i urządzeniu wnętrz zamkowych Izabella akcentowała związki Gołuchowa z rodem Leszczyńskich poprzez umieszczanie Wieniawy (herbu Leszczyńskich), często z koroną, w wielu widocznych miejscach, m.in. nad kominkami. Paradoksalnie, król Stanisław Leszczyński nigdy w Gołuchowie nie przebywał.

Zamek jest otoczony 162-hektarowym parkiem angielskim zaprojektowanym przez Adama Kubaszewskiego, zawierającym wiele okazów rzadkich i egzotycznych drzew (świadectwo dendrologicznych pasji Działyńskich, które w pełni zamanifestowały się w Kórniku). Jednakże najokazalszym drzewem jest rodzimy dla polskiej flory dąb szypułkowy, zwany „Janem”, to drzewo mające wyjątkowy, osobliwy pokrój oraz obwód 540 cm i wysokość 25 m (w 2014). Również w parku znajduje się mauzoleum-kaplica grobowa (dawna kaplica pw. św. Jana Chrzciciela), w którym spoczywa fundatorka, Elżbieta Izabella z Czartoryskich Działyńska. Elementy charakterystyczne dla budowli renesansowej: prostokątne okna.

Ten swoisty park krajobrazowy – arboretum został założony w II połowie XIX wieku przez Jana Działyńskiego. Dzisiaj znajduje się on w gestii Ośrodka Kultury Leśnej, zarządzającego również Oficyną (Muzeum Leśnictwa), Mauzoleum, Powozownią i Owczarnią z nowoczesną ekspozycją przyrodniczo- ekologiczną.

Muzeum zamkowe

W przebudowanym zamku Izabella umieściła swoją kolekcję dzieł sztuki, przeznaczając go na ogólnodostępne muzeum, sama zaś zamieszkała w pobliskiej oficynie (dawnej gorzelni), tzw. pałacu Czartoryskich.

Po śmierci Izabelli w 1899 majątek, przekształcony w ordynację (wraz z obowiązkiem opieki nad muzeum), odziedziczył jej bratanek, książę Witold Czartoryski (ordynat). Gołuchów pozostawał w rękach rodziny Czartoryskich aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny zbiory dzieł sztuki rozproszone, a zamek częściowo zdewastowany.

Od 1951 w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu z ekspozycją zabytkowych wnętrz i dzieł sztuki, m.in. część zbioru starożytnych waz greckich pozyskanych przez Jana Działyńskiego z wykopalisk w Noli, Capui i Neapolu (tzw. wazy gołuchowskie), zaś w oficynie Muzeum Leśnictwa i restauracja. (za: pl.wikipedia.org)

Na parterze Zamku znajdują się:

Sala Waz Antycznych - przed II wojną światową wystawiano tu słynną kolekcję waz licząca 259 egzemplarzy. Od kilkunastu lat w Gołuchowie eksponuje się 56 obiektów z tego zespołu, pozwalających poznać poziom ceramiki antycznej od VII po III wiek p.n.e.

Sala Starożytności - do roku 1939 wypełniały ją zbiory sztuki starożytnej, w tym głównie egipskie rzemiosło artystyczne małych form oraz antyczne brązy, figurki terakotowe i naczynia szklane.

Dawna Sypialnia Księżnej Małgorzaty - przeznaczona w rezydencji dla bratowej Izabelli - Małgorzaty księżnej Orlean-Nemours (1846-1893), na czas jej wizyt w Gołuchowie. Obok łoża z baldachimem obrazy związane z rodziną Leszczyńskich.

Pokoje Gotyckie - trzy pomieszczenia, w których zgromadzono dzieła sztuki gotyckiej oraz zabytki reprezentujące pokrewny im kierunek stylistyczny. Na szczególną uwagę zasługuje rzeźba polichromowana przedstawiająca św. Urszulę, wykonana w Utrechcie w początkach XVI wieku, jeden z pierwszych obiektów zakupionych w Paryżu przez Izabellę.

Klatka schodowa - tzw. wielkie schody zamku. Zaprojektowana przez Maurycego Ouradou a w detalach przez Charlesa Biberona. Wykonana przez polskich rzeźbiarzy: Józefa Pepińskiego i jego synów, jest świetnym przykładem historyzmu w rzemiośle artystycznym schyłku XIX wieku.

Natomiast na piętrze Zamku znajdują się:

Biblioteka - w baszcie naprzeciw wejścia - kominek, częściowo składający się z XVI-wiecznych elementów włoskich, centralnie - florencka płaskorzeźba z XV wieku, przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem. Kraty, które zamykają ukryte we wnętrzach szafy biblioteczne, wykonał w XIX wieku gołuchowski kowal Karol Borowski, opierając się na renesansowych wzornikach. W szafach cenny zbiór rękopisów i starodruków z XVI-XVII wieku.

Sala Portretu Staropolskiego - większość znajdujących się tutaj portretów pochodzi z dawnych zbiorów gołuchowskich. Wśród nich portrety Czartoryskich oraz portret Anny Chlebowskiej, jednej z XVII-wiecznych właścicielek majątku gołuchowskiego.

Pokoik w Baszcie - w pięciobocznej baszcie wmontowano w XIX wieku zabytkowy strop zakupiony w Elblągu, a wykonany w połowie XVI wieku. Eksponowany jest tu zespół dekoracyjnych waz chińskich i japońskich z XVIII i XIX wieku.

Sala Królewska - w XIX wieku została urządzona jako sypialnia królewska, zdobiona wspaniałym zespołem gobelinów. Dziś sala ta jest znacznie skromniejsza. Z XIX wieku pozostał dekoracyjny strop, na którym rzeźbiarz Charlesa Bouveta wraz ze stolarzami gołuchowskimi wykonał wizerunki królów polskich. Płyciny kasetonów wypełniają na przemian, w różnych układach kompozycyjnych, herb Wieniawa i cyfra Leszczyńskich ,,L” z koroną szlachecką.

Salon - złocony i polichromowany strop wzorowany na stropie sali jadalnej Hotelu Lambert w Paryżu. Boazerie i drzwi wykonano z czarnego dębu. Drzwi prowadzące na krużganek ozdobione są rzeźbionymi scenami ze Starego Testamentu: Stworzenie Adama, Stworzenie Ewy, Grzech pierworodny, Wypędzenie z Raju.

Sala Polska - obecna ekspozycja wraca tu do tradycji Sali Polskiej w muzeum Izabelli Działyńskiej. Pod stropem - jak niegdyś - stare kopie portretów królewskich oraz portrety hetmanów i wojewodów, pochodzące z dawnych zbiorów.

Sala Muzealna - Izabella Działyńska eksponowała tu swe zbiory rzemiosła artystycznego: emalie limozyjskie, włoska ceramikę, szkła weneckie, stare srebra. Mieściły się one w ozdobnych gablotach utrzymanych w historyzującym charakterz (za: mnp.art.pl)